top of page
Zoeken
    • 10 minuten om te lezen

Verlies...

We krijgen allemaal ermee te maken in ons leven: verlies. Of nu je geliefde huisdier overlijdt of je ontslagen wordt. Misschien ben je je huis verloren door brand. Ook wanneer je relatie voorbijgaat, voelt dit wellicht als verlies voor jou, terwijl deze persoon wel nog leeft. Zit hier een verschil tussen en hoe gaan we hiermee om? Is het niet zo dat we uiteindelijk weer aan alles 'wennen'?


De setpoint theorie van Heady & Wearing (1989) wordt helaas door verschillende onderzoeken ontkracht, zeker als het om rouw gaat. Deze theorie gaat er (simpel gezegd) vanuit dat na het gebeuren van een life event (positief of negatief) je geluksgevoel niveau na verloop van tijd weer naar jouw individuele basis geluksgevoel niveau gaat. Helaas is dat dus niet altijd zo. Het verlies van een partner heeft bijvoorbeeld een grotere invloed op geluksgevoel dan arbeidsongeschikt, werkloos of bijstandsgerechtigd worden[1]. En zo zijn er verschillende onderzoeken die onderbouwen dat het ene verlies wel degelijk een grotere impact heeft op je geluk dan een ander verlies: maar wat heb je daaraan? Het helpt jou niet om te weten of jouw verlies minder ‘erg’ (gemiddeld) is dan dat van een andere situatie. Jij ervaart dit zelf op jouw manier en daarom heb ik dit blog geschreven om inzicht te geven in dit hele proces. Om jou handvaten en begrip te geven over wat er komt kijken bij rouwverwerking. We kijken naar de soorten verlies, wat er eigenlijk allemaal gebeurt tijdens rouwproces en eindig ik met tips voor jezelf – maar ook als iemand in je omgeving met rouw te maken heeft.



Het rouwproces


Soorten verlies

Er zijn dus verschillende soorten verlies, waarbij we wellicht bij rouw als eerste aan de dood denken. Dit is wel de meest voorkomende vorm van verlies waarbij symptomen van rouw voorkomen, maar het is ook niet gek als je door rouw heen gaat door de volgende omstandigheden:


- Overlijden van dierbare

- Verliezen van een baan/faillissement

- Opgeven van iets wat belangrijk voor je was

- Verhuizing

- Echtscheiding

- Lichamelijk letsel

- Adoptie

- Miskraam

- Ernstige ziekte

- Verbroken contact met dierbare

- ‘Empty nest’ wanneer kinderen huis uitgaan




Wat er gebeurt

We reageren op verlies. Rouw is een reactie op verlies van iets dat belangrijk voor ons was. Verdriet op dit gemis is wellicht de meeste bekende emotie, maar er komt veel meer los tijdens een rouwproces: shock, boosheid, machteloosheid, eenzaamheid, angst, ontkenning, schuldgevoel, maar ook opluchting. Rouw is een proces en voor iedereen anders, er zit geen specifieke duur of vorm aan. Over het algemeen vermindert rouw na verloop van tijd, maar ook dit verschilt per persoon. Veel mensen gaan een tijd op de overlevingsstand, bijvoorbeeld door veel contact met vrienden te zoeken of juist door zich terug te trekken, harder te werken, meer te drinken. Maar uiteindelijk kun je het onomkeerbare verlies niet uit de weg gaan, en ook de gevoelens die daarbij horen niet[2].


Fysiek

Al deze emoties hebben een uitwerking op ons fysieke lichaam. Zo kan rouw je immuunsysteem verzwakken, met als gevolg dat je vatbaarder bent voor een griepje. Verder zijn vermindering van eetlust, slechter slapen, vermoeid gevoel, letterlijk een knoop in de maag of brok in keel, allemaal fysieke sensaties die je kunt verwachten bij rouw[3]. Deze fysieke sensaties ervaar je doordat jouw lichaam reageert op de stress die veroorzaakt wordt door dit verlies. Door de reactie op verlies (intense stress in het algemeen) gaat het lichaam bepaalde hormonen vrij geven, die in het lichaam voortvloeien en het cardiovasculaire systeem en de cellen van het immuunsysteem aantasten[4]. Lees hierbij ook het blog over oertijd. Ons lichaam reageert dus op de stress die getriggerd wordt door dit verlies – deze reactie op stress is geprogrammeerd om te overleven in geval van acute bedreigingen uit de omgeving. Dat is op zich niet erg, maar op de langere termijn kunnen deze klachten voor grotere problemen gaan zorgen, denk bijvoorbeeld aan diabetes, hart- en vaatziekten, depressie en obesitas[2].




Ok. Maar hoe zorg je dan dat je ‘goed’ rouwt?


In rouwverwerking zitten geen regels, rouw is voor iedereen anders en zo ook de verwerking en duur. Wat voor jou werkt, werkt niet voor een ander. Een ander heeft langer nodig om het een plekje te geven dan jij – wat overigens niet betekent dat jouw verlies ‘minder erg’ is. De intensiteit van jouw emoties voel alleen jij, en ook alleen jij kan hiermee ‘dealen’. Om je toch een beetje houvast te geven benoem ik kort de 5 fases van rouw die over het algemeen gebruikt worden – omschreven door psychiater Elisabeth Kübler-Ross[5]:


1. Ontkenning. Dit is jouw afweermechanisme wat jou ‘beschermt’ door de waarheid compleet af te wijzen.

2. Protest. Ook vaak boosheid genoemd. Woede en schuld: de “Waarom ik?”. Soms komt er ook wraakgevoelens tegenover de (vermeend) ‘schuldige’ van jouw verlies. Door je druk te maken over wie er nu schuldig is, ontwijk je immers het gevoel van verlies en verdriet.

3. Onderhandelen en vechten. Je voelt je verliezer, misschien omdat protesteren en boosheid niet werkt. Je gaat zelf doelen stellen om zo een gevoel van controle/terugvechten aan te nemen. Dit kan zich uiten in opeens een marathon te gaan lopen, maar ook naar een rechter te stappen bij ontslag/scheiding. Zelfs stalking bij verbreking van relatie is een vorm van deze fase.

4. Depressie. Je kan je verdriet niet langer ontkennen, protesteren, ontkennen en vechten helpen niet. Pats! Het komt binnen. Soms wordt verlies vanuit het verleden weer aangeraakt. Men kan behoefte hebben aan het steeds weer uiten van het verdriet. Het herhalen van het verhaal, opnieuw en opnieuw. Onder dit verdriet kan ook boosheid en woede liggen. Gevoelens van machteloosheid, terugtrekken passen hierbij, maar ook jezelf wenden tot verdovende middelen.

5. Aanvaarding. De waarheid is niet meer te ontkennen, je accepteert je verdriet. Bij een terminale ziekte kan zich dit uiten door in rust afscheid te nemen. In een beëindiging van relatie kan dit betekenen dat je Tinder installeert of jezelf op een andere manier weer openstelt voor nieuwe mensen. Maar ook je c.v. uploaden na ontslag kan een kenmerk zijn van het bevinden in deze fase.


Deze fases hoeven elkaar niet op te volgen, maar kunnen door elkaar lopen. Je kunt ook een fase overslaan[5]. Ik ben geen rouw specialist, maar ik denk dat deze vijf fases vooral uitleg geven over verloop van de intense emoties die bij verlies komen kijken. Op deze manier kunnen ze bijdragen in het bewustzijn/herkenning van jouw emoties als reactie op jouw verlies. Bewustzijn is (denk ik) de eerste stap wat jou dichter gaat brengen bij het uiteindelijk accepteren van je verlies. Wat voel ik? Mag ik dat ook écht voelen of verzet ik mij? Iedereen heeft hier persoonlijk een eigen weg te gaan, de één heeft hiervoor langer de tijd nodig dan de ander. Uiteindelijk gun ik iedereen aanvaarding en acceptatie, zodat je weer geluk kan ervaren in je leven. Misschien niet precies zoals je was voor het verlies, maar zo dichtbij mogelijk. Daarom hierbij nog wat tips die je kunnen helpen in het verwerken van jouw verlies.






Tips om met verlies om te gaan


Voor jezelf

Laat emoties toe. Boos, bang, verdrietig of blij… Als ik zelf iets geleerd heb van mijn burn-out en mijn huidige Reiki-levensstijl: emoties mogen er zijn, dat hoort erbij. Je ‘moet’ niks loslaten, door het te moeten loslaten van jezelf, verdruk je ze juist. Laat ze er juist zijn. Wanneer je emoties er niet laat zijn en jezelf onderdrukt deze te ervaren, dan laat je ze niet stromen en gaan deze zich hoogstwaarschijnlijk ergens anders in je lichaam opslaan, met alle negatieve gevolgen van dien. Door ze te ervaren/voelen en ze recht in de ogen aan te kijken, ga je deze emoties verwerken. Ja, en dat kan best intens zijn.


Een manier die veel wordt gebruikt in mindfulness en meditatie, is het waarnemen van emoties: dus niet: ik ben boos (jezelf identificeren met emotie), maar ik voel me nu boos. Waar voel ik dat? Hoe voelt dat? Door met vol bewustzijn emoties waar te nemen, neem je zelf afstand van de emotie: je voelt ze wel, maar bent ze niet. Doordat je ze niet bent, nemen ze je ook niet over en voorkom je erin meegesleurd te worden. Het mooie van een emotie is dat deze altijd tijdelijk is, je bent nooit continue boos of blij – het moment vervliegt en life goes on.


Dat vervliegen, hoe werkt dat eigenlijk? Als je een emotie meteen ervaart en toelaat; gaat ie ook sneller weer weg: zo’n 90 seconden is er eigenlijk maar nodig om een emotie te ‘voelen’ deelt Juno Burger[6]. Hij beschrijft een onderzoek van Taylor waarin bewezen is dat wanneer wij een emotie ervaren, het minder dan 90 seconden kost voor een emotie getriggerd raakt en via een chemische reactie door ons lichaam gaat. Als je jezelf volledig opent voor deze emotie en er met bewustzijn bij bent, is er na 90 seconden niets meer van deze emotie in je lichaam te vinden. Alles wat er na deze 90 seconden ervaren wordt, heeft te maken met het persoonlijk maken van deze emotie – wat je dus helemaal zelf doet: “Ik ben zo boos omdat xxxx” / “Nou, maar als het zus of zo zou zijn dan was ik niet” / “wat nu is gebeurt, dat kan toch niet? Logisch dat ik zo boos ben?!”. Persoonlijk maken is het rationeel onder controle te krijgen van deze emotie. Dit is een verzet op de emotie en zorgt ervoor dat je keer op keer dezelfde chemische reactie in je lichaam creëert: en dus wel in de emotie “blijft hangen”. Dus, laat je emoties toe en neem ze waar, maar laat ze geen onderdeel worden van wie jij bent.


Dankbaarheid. Daar issie weer, mijn dankbaarheidsboekje. Maar ook in het proces van rouw heeft dankbaarheid een verzachtende werking. Hierbij kun je denken aan het opnoemen/opschrijven van specifieke mooie herinneringen/momenten betreft jouw verlies, dankbaarheid richting de dingen die je hebt gehad. Anderzijds helpt dankbaarheid in het relativeren van je situatie. Zo zijn ook altijd dingen (naast je verlies) te benoemen waar je deze op deze dag dankbaar voor mag zijn – als je maar goed genoeg naar je dag kijkt. Onderzoek laat zien dat dankbaarheid zorgt voor een sneller herstel van trauma en letsel[7]. Verder draagt dankbaarheid in zijn algemeen bij aan het verlagen van stress - wat dus getriggerd wordt door verlies.


Don’t do it alone. Zoek hulp, dat kan een vriend(in), familielid zijn of iemand anders die jij vertrouwt zoals je huisarts. Rouwen is een proces waar je doorheen gaat, en zoals beschreven in de verschillende fases zul je verschillende behoeftes hebben. Maak dit kenbaar met je omgeving en praat erover. Door te praten ben je ook aan het verwerken. Ook kan coaching je helpen om je bewust te maken van je emoties, wat je hiermee wil doen en hoe je daar uiteindelijk ook kan komen. Verder zijn er ook praatgroepen (voor iedere verlies) waar je terecht kan. Zoek in de buurt een fysieke groep en anders online.


Zelfliefde en geduld. Zelfliefde en compassie is voor veel mensen moeilijk, we zijn liever ‘streng’ voor onszelf. Onderzoek laat zien dat personen die in een rouwproces zaten en streng/kritisch voor zichzelf waren, heftigere reacties op verlies ervaarden dan personen die compassievol naar zichzelf waren. Ook onderbouwt ditzelfde onderzoek dat jezelf verliezen in de rouw emoties (identificeren met de emotie) in tegenstelling tot deze emoties observeren/waarnemen in een accepterende houding (geen oordeel over jezelf) voor meer “last” zorgt dan wanneer je de emoties er laat zijn en accepteert[8]. Hoe werkt dat dan zelfliefde? Vaak hebben we niet eens door hoe streng we voor onszelf zijn, ik zie het vaak genoeg bij mij in de praktijk. Een simpele manier is perspectiefwissel. Wat zou je tegen een vriend(in) in dezelfde situatie zeggen, of nog beter tegen een kind… dan ben je meestal veel zachter en begripvoller dan als het op jezelf aankomt. Denk eens na hoe vaak je iets van jezelf ‘moet’… De wetenschap liegt niet, zelfliefde en compassievol zijn helpt in het verwerken van jouw rouw.





Voor een ander

Initieer contact. Laat weten dat je aan deze persoon denkt en respecteer dat hij/zij je nodig heeft voor een knuffel, te huilen, stil te zitten samen of juist even alleen wil zijn.


Luister en ben empathisch. Het kan lastig zijn als – zeker als je zelf nog niet te maken hebt gehad met verlies - om je te verplaatsen in je dierbare in rouw. Dan weet je misschien niet zo goed wat je moet zeggen. Maar dat hoeft ook niet. Het gaat nu even niet om jou. Laat de persoon spreken, probeer (ongewenst) advies achterwege te laten. Empathie betekent niet je eigen verhaal erin gooien of het verlies van de persoon kleiner te maken door te vergelijken met ‘ergere’ dingen in jouw mening. Bedenk goed dat het verlies voor hem/haar nu wèl groot is - dat er mag nu zijn en de volle aandacht verdienen. Jij kan misschien weinig van begrijpen dat je vriend(in) in rouw zit door het overlijden van zijn/haar hond. Toch kun je er dan zijn als je echt wil steunen, misschien kun je dit zelfs op een niet oordelende manier uiten, bijvoorbeeld: “Ik zie dat je heel erg verdrietig bent en dat raakt me, maar ik vind het lastig om mijzelf in jouw situatie te verplaatsen. Kun jij mij laten weten wat jij nodig hebt op dit moment?”. Door authentiek te blijven, blijf je ook in echt gesprek en connectie met elkaar – en dat heeft deze persoon net nodig. Meepraten en stiekem toch oordelen prikt de ander hoogstwaarschijnlijk na verloop van tijd doorheen zal waarschijnlijk niet als steun ervaren worden.


Ondersteun met praktische zaken: Let even op zijn/haar kinderen of breng een (gekookte) maaltijd langs. Wanneer je in rouwverwerking zit, kan dat net even het verschil maken in je dag, dat je daar niet over na hoeft te denken en dat iemand anders juist aan jou denkt.


Rouw heeft geen einddatum. Denk eraan dat verjaardagen, jubilea, bepaalde plekken bezoeken, herinnering kunnen oproepen en daaraan gekoppelde emoties. Laat op dit soort momenten weten dat je hun verlies niet vergeten bent.



Ik hoop dat ik jullie iets meer inzicht heb kunnen geven in wat er met ons gebeurt wanneer wij met verlies te maken hebben. Uiteindelijk start alles (naar mijn mening) met het bewust ervaren van je emoties. Luister goed naar jezelf; voel je woede? Ga schreeuwen, boksen, gooi het eruit! Ben je verdrietig, laat de tranen vloeien, voor wie hou je je sterk? Deel het en bespreek het met mensen die je vertrouwt. Voelt het nog niet okay, zoek professionele hulp via je huisarts – je bent hierin niet de eerste en ook zeker niet de laatste (trust me). Verder mogen we allemaal wat liever voor onszelf zijn en moeten we niet bang zijn om hulp te vragen: je hoeft het niet alleen te doen. En als laatste, geef het tijd. Misschien denk je nu nooit meer terug te komen op je oorspronkelijke geluksgevoel, zal je verbaasd zijn hoe sterk je zelf bent en hoe ver je daar weer in de buurt kan komen… En misschien wel verder, wie weet ;) ergens komt toch deze quote vandaan:


What doesn’t kill you, makes you stronger.




Belangrijk: heb jij het idee dat de symptomen van rouwverwerking niet langzaam minder worden en je moeite hebt met functioneren in het normale leven? Heb je zware depressieve gevoelens en kom je er echt niet uit. Of dit nu bij jezelf is of bij iemand om jou heen. Schakel dan professionele hulp in, startende bij jouw huisarts of bel 113 (zelfmoord preventie).



bottom of page